Теори материалӗсем
Тĕп членсăр предложенисен тĕсĕсем
Тĕп членсăр предложенисенче е подлежащи, е сказуемăй, е иккĕшĕ те пулмасть тата кирлĕ те мар. Çавăнпа предложенисене виçĕ ушкăна уйăраççĕ: 1) подлежащисĕр предложенисем; 2) сказуемăйсăр предложенисем; 3) тĕп членсем иккĕшĕ те çук предложенисем. Предложенире сăмахсем сказуемăй тавра пуçтарăнаççĕ. Подлежащин сăпачĕпе хисепĕ сказуемăйра палăрать. Çавăнпа сказуемăйпа подлежащине тĕп членсем теççĕ. Предложенишĕн чи кирли – каланин содержанине чăнлăхпа çыхăнтарасси. Ăна наклоненипе вăхăт формисем тăваççĕ. Вĕсем вара сказуемăй çумĕнче пулаççĕ. Çав вăхăтрах пуплевре подлежащисĕр предложенисем тăтăш тĕл пулаççĕ. Вĕсен пĕлтерĕшĕсем те нумай енлĕ. Подлежащисĕр предложенисен паллисем: 1) подлежащи çук, кирлĕ те мар: - ĕç тăваканни сказуемăйăн сăпатлă форминчен паллă: Юрăçă пулăн; - ĕç тăваканни чĕнÿрен паллă: Пÿлĕмре, Тимук, ан шăхăр; - тĕп вырăна ĕç тухса тăрать: Пушар хыççăн витрепе чупмаççĕ; 2) подлежащи çук, пулма та пултараймасть; сказуемăя пĕрлешекен сăмахсемпе формăсем – (-ас(-ес) пул, -ас(-ес) кил, -малла (-мелле) пул, -са(-се) пул, -ма(-ме) тив): Санăн кĕнеке вулас пулать; Ыран çемье вулавĕн çуртне кайма тивет; 3) подлежащи пулма пултарать, анчах ăна калама кирлĕ мар; сказуемăя пĕрлешекен сăмахсемпе формăсем – (-ас(-ес), -ас(-ес) çук, - малла (-мелле), -малла (-мелле) мар, -ма(-ме) çук: Çынна япăх тăвас çук; Шкулта тăрăшса вĕренмелле; 4) тавралăх лару-тăрăвне уçса пани: Сивĕтет; 5) çын кăмăл-туйăмне уçса пани: Шăнтать; Вĕрилентерет. Сказуемăйсăр предложени паллисем: сказуемăй çук, кирлĕ те мар; предложенисен содержанийĕ хальхи вăхăтпа çыхăнать, тытăмĕнче: 1) япала ячĕпе унăн ушкăнне кĕрекен сăмахсем çеç пулаççĕ: Уй варринчи лаштра юман; 2) япала ячĕн ушкăнне кĕмен сăмахсем те пулаççĕ: Уй варринче лаштра юман. Сказуемăйсăр предложенисен тĕсĕсем нумай мар. Вĕсенче подлежащи умĕн определени пулакан сăмахсем те, дополнени е обстоятельство пулакан сăмахсем те тăма пултараççĕ. Определениллĕ сказуемăйсăр предложенисем тавралăха е çын сăн-сăпатне кĕскен те ÿкерчĕклĕн сăнарлама май параççĕ. Дополнениллĕ е обстоятельствăллă сказуемăйсăр предложенисем ытларах ваттисен сăмахĕсенче пулаççĕ.
|
Тĕп членсем иккĕшĕ те çук предложени палли: подлежащи те, сказуемăй та çук, кирлĕ те мар: Пур чух – пылпа, çук чух – шывпа. Тĕп членсем иккĕшĕ те çук предложенисенчи сăмахсене пĕр-пĕринпе вĕсен содержанийĕ (темăпа рема пурри) кăна çыхăнтарать.